สาเหตุที่ฝึกสมาธิวิปัสสนา ได้ผลช้าและวิธีแก้ไข

สาเหตุสำคัญที่ทำให้ฝึกสมาธิหรือวิปัสสนาได้ผลช้า ก็คือ “ความสงสัย ไม่แน่ใจ ไม่มั่นใจ” ว่าทำถูกหรือผิด เป็นสิ่งขัดขวางความสำเร็จ และทำให้ไม่กล้าทำจริงจัง เมื่อไม่รู้ว่าถูกหรือผิด ก็เป็นการฝึกเดาเอา และลังเลไม่กล้าทำเต็มที่ ที่พบเห็นส่วนมากบอกให้ภาวนาว่า “พุท” เวลาหายใจเข้า และภาวนาว่า “โธ” เมื่อหายใจออก หรือให้ภาวนาอย่างอื่นไม่ให้คิดอะไร ซึ่งทำได้ยากเพราะจิตไม่มีตัวตนและไม่รู้ว่าจิตอยู่ที่ใดจึงบังคับยาก จิตกับลมหายใจเป็นคู่มิตรติดกัน ร่างกายไม่มีลมหายใจจิตก็ไม่อยู่ด้วย เมื่อลมหายใจดีสม่ำเสมอ จิตก็ดีด้วย เมื่อลมเสียจิตก็เสียด้วย การหายใจถูกต้องทำให้จิตเกิดสมาธิง่าย ครูจึงควรตรวจเป็นรายบุคคลว่า การหายใจถูกหรือผิด ถ้าผิด ผิดตรงไหน แก้อย่างไรจึงทำให้ฝึกได้ผลเร็ว

การเริ่มฝึกสมาธิครั้งแรกให้หา “ที่ตั้งจิต” เสียก่อนโดยหายใจแรงๆ หลายๆครั้ง สังเกตดูว่าลมหายใจกระทบที่ใดมากหรือที่ซึ่งมีความไวในการรู้สึกว่าลมมากระทบได้ดีกว่าที่อื่น ในการฝึกสมาธิให้ใช้ตรงที่กระทบได้ดีนี้เป็น “ที่ตั้งจิต” คือรวมสติมารับรู้ลมหายใจตรงที่ตั้งจิตนั้น คนที่จมูกงุ้มมาก จะรู้สึกว่าลมหายใจไปกระทบได้ดี กระทบได้ไวที่ปลายจมูก ก็ให้ใช้ปลายจมูกเป็นที่ตั้งจิต คนที่ลมฝีปากเชิดมาก ก็จะรู้สึกลมกระทบได้ดีกระทบได้ไวที่ริมฝีปาก ก็ให้ใช้ริมฝีปากเป็นที่ตั้งจิต

คนทั่วไปจะรู้สึกไวตรงรูจมูกทั้งสองไปพบกัน คนทั่วๆไปจึงใช้ตรงรูดั้งจมูกเป็นที่ตั้งจิต คือเป็นที่รวมสติคอยรู้ลมหายใจ แล้วเริ่มฝึกสมาธิโดยวิธีหายใจ สม่ำเสมอให้ถูกต้อง วิธีฝึกที่ง่ายใช้วิธีอัดเทปให้ภาวนา และหายใจตามเทป

การหายใจที่ถูกต้องนั้นคือ หายใจ เบา – ยาว สม่ำเสมอต่อเนื่องกันไปเมื่อหายใจเข้าสุดให้หยุดได้นิดหนึ่ง ถ้าหยุดนานในตอนปลายลมเข้าและออกจะทำให้อึดอัดไม่ปลอดโปร่ง ทำให้มึนศีรษะเวียนศีรษะ จัดลมหายใจเข้ากับลมหายใจออกให้มีความยาวเท่าๆกัน คือสั้นหรือยาวกว่ากันไม่มาก การหายใจจะให้เบาเพียงใดยาวเพียงใด ผู้ฝึกจะต้องทดลองหายใจเบาขึ้นบ้างยาวขึ้นบ้าง หายใจสั้นลงบ้างหนักขึ้นบ้าง ตั้งใจสังเกตว่าหายใจลักษณะไหนสบายที่สุดเหมาะที่สุดก็ให้หายใจในลักษณะนั้นเรื่อยไป

จำการหายใจที่สบายที่เหมาะนี้ให้แม่นยำ ซึ่งถือว่าเป็นการหายใจที่ถูกต้อง ในการฝึกครั้งต่อไป ก็ใช้วิธีหายใจ ตามที่ถูกต้องนี้ โดยไม่ต้องทดลองเหมือนครั้งแรกอีก เพียงแต่จัดเล็กน้อยให้มีความสบายปลอดโปร่ง แล้วหายใจลักษณะที่ถูกที่ดีนี้ต่อเนื่องกันไป

ต่อไปก็พยายามรักษาการหายใจที่ถูกที่สบายนี้ไว้ตลอดไป ซึ่งจะทำให้สบายเพลิดเพลินไม่คิดเรื่องอื่นหรือลืมเรื่องอื่นเพราะความสบายและความเพลินเป็นเหตุ ต่อไปจิตซึ่งเป็นธรรมชาติรู้จะจัดให้การหายใจแผ่วเบาและยาวขึ้นพอเหมาะทำให้สบายมากขึ้น ผู้ฝึกมีหน้าที่สำคั_คือผ่อนตามคล้อยตามธรรมชาตินี้สมาธิก็จะดีขึ้นตามลำดับ

อย่าฝืนและอย่าตั้งใจเปลี่ยนแปลงลมหายใจเอาเอง เพราะการฝืนและการตั้งใจจัดลมที่สบายอยู่แล้วเอาเองอีกเป็นการผิด เป็นการอยากที่จะให้ได้ผลดีเร็วขึ้น จึงเป็นกิเลสตัณหาทำให้สมาธิถอยจิตจะไม่สงบ เมื่อจิตถอยจากสมาธิหรือจิตไปคิดเรื่องอื่น ก็จำเป็นต้องจัดให้การหายใจถูกต้องใหม่ดังนี้เรื่อยไป

การหายใจที่ไม่ถูกต้อง ส่วนมากจะผิดตอนหายใจออก คือหายใจออกมาหน่อยหนึ่งก็หยุดชะงักนิดหนึ่งนิดเดียว จึงทำให้ไม่รู้ว่ามีการหายใจหยุดชะงัก ที่ถูกลมหายใจต้องเดินต่อเนื่องไปไม่มีการหยุดชะงัก และมักจะผิดตรงปลายลมเข้าปลายลมออก ผิดที่หยุดนาน ที่หยุดได้นิดเดียว

วิธีตรวจว่าลมหายใจหยุดชะงักหรือหยุดนานดังกล่าว ใช้วิธีดูเงาคอเสื้อ หรือดูที่ท้องที่หน้าอกถ้ามีการเคลื่อนไหวต่อเนื่องไม่หยุดชะงัก หรือตอนปลายลมก็หยุดเดี๋ยวเดียวก็นับว่าถูก ถ้าจะตรวจด้วยตนเองก็ใช้วิธีดูเงาที่กระจก

ทำความเข้าใจให้แน่นอนว่า การฝึกสมาธิวิปัสสนานั้นเป็นบุ_เป็นการทำความดี ผลย่อมดีแน่นอนไม่เร่งรีบให้ได้เร็วๆ รักษาความสบายไว้เป็นหลักสำคั_ปล่อยวางลืมเรื่องอื่นทั้งหมด

มีอีกวิธีหนึ่งที่ง่ายในการเริ่มฝึกคืออัดเทปมีเสียงภาวนาว่า “พุท – โธ” ให้มีจังหวะหายใจเข้านาทีละ ๑๒ ครั้ง ประมาณ๔นาที แล้วอัดจังหวะหายใจเข้านาทีละ ๑๑ ครั้ง (นับเฉพาะหายใจเข้า) และอัดจังหวะหายใจเข้านาทีละ สิบครั้ง, นาทีละ ๘ ครั้ง, อีกจังหวะละ ๔ นาที ให้ผู้รับการฝึกทำสมาธิโดยหายใจตามเทป ตั้งใจสังเกตว่าจังหวะใดที่เหมาะกับตน คือมีความสบายปลอดโปร่งมากที่สุดก็ให้ทำสมาธิในจังหวะนั้นเรื่อยไป เมื่อจับการหายใจได้แม่นยำแล้ว ก็ไม่ต้องใช้เทป

เมื่อลมและจิตละเอียดได้ส่วนกัน (อาจารย์ในดงใช้คำว่าจิตกับลมสมส่วนกัน) ลมหายใจจะแผ่วเบาลงเอง ต่อไปก็มีหน้าที่ผ่อนตาม คล้อยตาม ดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น

ข้อน่าสังเกต ทั้งการฝึกสมาธิ วิปัสสนา จำเป็นต้องนำเอาธรรมหมวดอื่นๆที่เกี่ยวข้องมาร่วมขยายความให้แจ่มแจ้ง เพราะธรรมแต่ละหมวดกล่าวไว้เพียงสั้นๆ เนื่องด้วยมีรายละเอียดกล่าวไว้ในหมวดอื่นแล้ว


ตัวอย่างเช่นใน “มหาสติปัฏฐานสูตร” เริ่มต้น (จตุกะที่ ๑) ให้ทำการกำหนดลมหายใจให้เห็นกายในกาย มีประเด็น ๔ ขั้น คือ

๑. ลมหายใจเข้ายาวก็รู้ ลมหายใจออกยาวก็ให้รู้ชัด หายใจเข้าสั้น หายใจออกสั้นก็รู้ชัด

๒.ตั้งสติรู้อยู่เฉพาะลมหายใจ

๓.ระงับลมหายใจให้น้อยลง เบาลง จนถึงที่สุด (ระงับกายสังขาร)

๔.เห็นการเกิดและดับในกาย ถ้าเราหายใจไปตามธรรมดาเรื่อยๆ คอยรู้ว่าสั้นหรือยาว ก็ไม่เกิดสมาธิแน่ ต้องใช้ความรู้จากธรรมข้ออื่นคือ (ธรรมวิจยะสัมโพชฌงค์) และหาที่ตั้งจิตที่เหมาะเสียก่อนตามที่กล่าวข้างต้น ในเรื่องการระงับลมหายใจนั้นก็คือรักษาลมหายใจสบายไว้ได้ก็จะเกิดความสบายมากขึ้น จนเกิด “ ปิติ ” คือความอิ่มกาย อิ่มใจ ลมหายใจก็จะแผ่วเบาจนไม่รู้สึกว่าหายใจ ( ตามที่อธิบายมาอาศัยหลักในพระไตรปิฎกและคำสอนของพระอาจารย์ในดงลึกประกอบกับประสบการณ์ ที่อาจารย์พันเอกชม สุคันธรัต ฝึกและสอนศิษย์มานานกว่า ๒๕ปี )

การฝึกที่ดีคือทำขั้นที่หนึ่งให้ได้ดีแล้วจึงฝึกขั้นต่อๆไป ให้ครบ ๔ ขั้น
แล้วจึงพิจารณาจิต (เวทนา.....) ส่วนมากชอบฝึกข้ามขั้นจึงฝึกไม่ได้ผล

สังโยชน์ แปลว่า กิเลสเป็นเครื่องร้อยรัดจิตใจให้ตกอยู่ในวัฎฎะ มี 10 อย่าง

1.สักกายทิฏฐิ เห็นว่า ร่า่งกายเป็นเรา เป็นของเรา (คำว่าร่างกายนี้หมายถึง ขันธ์ 5)

2.วิจิกิจฉา ความลังเลสังสัย ในคุณพระรัตนตรัย

3.สีลัพพตปรามาส รักษาศีลแบบลูบ ๆ คลำ ๆ ไม่รักษาศีลอย่างจริงจัง

4.กามฉันทะ มีจิตมั่วสุมหมกมุ่น ใคร่อยู่ในกามารมณ์

5.พยาบาท มีอารมณ์ผูกโกรธ จองล้างจองผลาญ

6.รูปราคะ ยึดมั่นถือมั่นในรูปฌาน

7.อรูปราคะ ยึดมั่นถือมั่นในอรูปฌาน คิดว่าเป็นคุณพิเศษที่ทำให้พ้นจากวัฎฎะ

8.มานะ มีอารมณ์ถือตัวถือตน ถือชั้นวรรณะเกินพอดี

9.อุทธัจจะ มีอารมณ์ฟุ้งซ่าน ครุ่นคิดอยู่ในอกุศล

10.อวิชชา มีความคิดเห็นว่า โลกามิสเป็นสมบัติที่ทรงสภาพ
นักปฏิบัติที่ท่านปฏิบัติกันมาและได้รับผลเป็นมรรคผลนั้น ท่านคอยเอา สังโยชน์ เข้าวัดอารมณ์เป็นปกติ เทียบจิตกับ สังโยชน์ ว่า เราตัดอะไรได้เพียงใด แล้วจะรู้ผลปฏิบัติอารมณ์ที่ละนั้นเอง

สังโยชน์ทั้ง 10 ข้อนี้ ถ้าพิจารณาวิปัสสนาญาณแล้ว จิตค่อย ปลดอารมณ์ที่ยึดถือได้ครอบ 10 อย่างโดยไม่กำเริบอีกแล้ว ท่านว่า ท่านผู้นั้นบรรลุอรหัตผล


---------------------------------------------

http://www.larnbuddhism.com/webboard/forum8/thread1329.html